Współczesny rynek pracy wymaga od nas o wiele więcej niż umiejętności i kwalifikacje, które posiadali nasi rodzice i dziadkowie. Pracodawcy wymagają od nas nie tylko wiedzy, najczęściej potwierdzonej świadectwami, dyplomami czy certyfikatami, ale również szeroko pojętych kompetencji społecznych. Bycie liderem, nawiązywanie relacji, komunikacja czy motywacja to nieodzowne elementy naszego codziennego życia. Rozwijanie tych kompetencji jest tak samo istotne, jak uaktualnianie wiedzy i praktyki zawodowej. Więcej o potrzebie rozwijania kompetencji w obszarze wiedzy, umiejętności oraz postaw w artykule poniżej. Zapraszamy do lektury…
Na co dzień słyszymy o potrzebie posiadania odpowiednich kwalifikacji, niezbędnych do otrzymania wymarzonej pracy, wykonywania konkretnego zawodu lub chociażby jazdy samochodem, które z kolei muszą być potwierdzone różnego typu dokumentami (świadectwa, dyplomy, zaświadczenia, uprawnienia, certyfikaty). Niestety o potrzebie posiadania kompetencji społecznych mówi się już o wiele rzadziej
i niejednokrotnie odsuwa się je na drugi plan. Niesłusznie, ponieważ jak wiemy z badań, ludzie w ok. 80% są zatrudniani na stanowiska
z powodu ich wiedzy merytorycznej i doświadczeń, a w 75% są zwalniani ze względu na brak kompetencji np. umiejętności komunikacyjnych, liderskich czy chociażby umiejętności przyjmowania konstruktywnej krytyki. Dla uporządkowania przybliżmy definicję kwalifikacji i definicję kompetencji oraz kompetencji społecznych.
- Trójkąt kompetencyjny – wiedza, umiejętności i postawa
Abyśmy mogli zrozumieć czym jest Trójkąt kompetencyjny, musimy wpierw zrozumieć czym są kompetencje zawodowe. Najczęściej pracodawcy uznają, iż tzw. „kompetencje zawodowe” to pewien zbiór opanowanej wiedzy z danego zakresu, umiejętności i postaw. Często stosowane są wymiennie kluczowe terminy takie jak: kompetencje miękkie, umiejętności, kwalifikacje, uprawnienia i obowiązki. Traktuje się je często też jak synonimy, które można stosować zamiennie. Generalnie kompetencje to termin dosyć płynny i nie do końca przejrzysty. Pod tą nazwą mieści się wiele cech, przymiotów, umiejętności, zdolności, skili[1], itp. Co istotne, nie można mówić o posiadaniu kompetencji zawodowych bez włączenia w nie kompetencji miękkich – społecznych, które w znaczącym stopniu ułatwiają współpracę w sferze zawodowej i prywatnej. Należą do nich m.in.: komunikatywność, asertywność, umiejętność pracy w grupie, przekazywanie jasnych komunikatów, wypracowywanie kompromisów, motywowanie czy elastyczność.
Trójkąt kompetencji wprowadza pewien ład terminologiczny. Nie daje precyzyjnej definicji, jednak wskazuje, co składa się na tak często używane podczas rozmów kwalifikacyjnych przez pracodawców słowo jak „kompetencje”. (Rysunek 1).
Wiedza – Zbiór prawdziwych informacji dotyczących rzeczywiści wraz z umiejętnością ich praktycznego wykorzystania. Jest to ogół wiadomości na dany temat zdobyty w szkole, na studiach, czy dzięki samokształceniu.
Umiejętności – W sferze zawodowej umiejętności definiuje się jako zdolność wykonywania zadań i rozwiązywania problemów. W sferze zawodowej najbardziej przydatne są umiejętności: komunikacyjne, analityczne, techniczne, przystosowawcze, zarządzania.
Motywacja – Wewnętrzny proces psychiczny nadający energię zachowaniu człowieka, co pozwala osiągać konkretne cele. Motywację można podzielić na 3 grupy: indywidualna motywacja pracownika, wzajemna motywacja pracowników, motywowanie przez przełożonego.
To wszystko składa się na pewien obraz potencjału, który posiada pracownik (Trójkąt kompetencji), a który stanowi o jego wartości na rynku pracy, w firmie oraz o wartości w społeczeństwie.
- Kompetencje społeczne według klasyfikacji ESCO
Abyśmy mogli odpowiednio uporządkować temat rozwijania kompetencji zawodowych, należy bliżej przyjrzeć się kompetencjom miękkim czyli społecznym.
Kompetencje społeczne są zbiorem pozytywnych umiejętności niezbędnych do bezkonfliktowego przebywania z innymi i konstruktywnego funkcjonowania w grupach, włączając w to wyrażanie respektu i docenianie innych osób, dobre komunikowanie się z nimi, a także otwartość na przedstawianie pomysłów, idei przez innych ludzi. Kompetencje społeczne odnoszą się także do postaw i zachowań odpowiednich do kontekstu, które są współbrzmiące z normami społecznymi. Katalog ww. kompetencji i umiejętności społecznych jest zgodny z klasyfikacją ESCO [2] (kategoria “Interakcje społeczne” w ramach “Umiejętności i kompetencje przekrojowe”) i obejmuje 15 następujących kompetencji społecznych (Rysunek 2).
- Gdzie i jak rozwijamy potrzebne kompetencje?
Jak dobrze wszyscy wiemy, kwalifikacje wynosimy głównie ze szkoły, studiów lub kursów, więc automatycznie rodzą się pytania: jak mamy zdobyć wspomniane kompetencje, jak je rozwijać, skąd je wziąć? Odpowiedzmy sobie zatem na te pytania…
Rozwój kompetencji społecznych przebiega głównie w wyniku socjalizacji jednostki w środowisku rodzinnym i rówieśniczym oraz poprzez gromadzenie doświadczeń. W ten sposób zgromadzone kompetencje umożliwiają nam radzenie sobie w różnych sytuacjach życiowych. Z założenia to szkoła powinna kształtować właściwe normy społeczne i postawy naszej młodzieży. Niestety, jak obserwujemy od wielu lat, szkoła, która powinna rozwijać znaczącą część kompetencji społecznych wśród uczniów i wyposażać ich w pełen zakres zachowań, które mają im umożliwiać właściwe uczestnictwo w sytuacjach społecznych, nie jest w stanie realizować skutecznie tego zadania. Dopiero w ostatnich latach placówki edukacyjne zaczęły przystępować do inicjatyw i projektów finansowanych ze środków unijnych, które za cel mają rozwój kompetencji społecznych wśród młodzieży w wieku 15 -29 lat, np. projekty POWER.[3] Świetnym sposobem na rozwój kompetencji miękkich zwłaszcza w zakresie komunikacji i międzykulturowości jest udział w programach wymiany młodzieżowej jak np. Erasmus + [4], dedykowany osobom w wieku 13-30 lat, jednak tylko niektóre placówki szkolne realizują takie projekty lub uczestniczą w nich jako partnerzy.
Pewną nadzieję w kierunku rozwoju kompetencji widzimy w organizacjach pozarządowych i młodzieżowych. Nasi rodzice czy dziadkowie bardzo chętnie działali w wielu organizacjach młodzieżowych lub patriotycznych jak np. Związek Młodzieży Wiejskiej, Związek Harcerstwa Polskiego czy Sokół, które skutecznie kształtowały właściwe postawy społeczne i rozwijały wiele kompetencji miękkich. Sektor pozarządowy dzięki możliwości pozyskiwania funduszy zewnętrznych np. środków unijnych, realizuje wiele projektów, dzięki którym może się rozwijać i zapewniać szeroką ofertę dla młodych ludzi i swoich członków. Obecnie NGO[5] realizują bardzo wiele projektów rozwijających kwalifikacje i kompetencje zawodowe tym takie, które kierowane są do osób bezrobotnych czy biernych zawodowo, ale również do pracowników i pracodawców.
Uczelnie i szkoły wyższe posiadają szeroką ofertę kierunków, których ukończenie wymaga od studentów bardzo wysoko rozwiniętych kompetencji w pewnych obszarach, np. kierunki humanistyczne, pedagogiczne, medyczne, psychologia czy prawo. Absolwenci uczelni
i szkół wyższych o profilach technicznych, to często świetni specjaliści w danej dziedzinie naukowej, niestety nie zawsze mogą pochwalić się kompetencjami społecznymi, rozwiniętymi na takim poziomie, aby odnaleźć się w roli lidera zespołu, motywatora współpracowników czy po prostu szefa. Często relacje absolwentów kierunków technicznych z otoczeniem ograniczają się wyłącznie do wymiany danych, bez wchodzenia w jakiekolwiek relacje interpersonalne co sprawia, że np. komunikacja w danym zespole jest utrudniona. Zwłaszcza takie osoby powinny uczestniczyć w różnego typu kursach i projektach, aby rozwijać swoje kompetencje. Dzięki temu ich ścieżka kariery może być o wiele bogatsza. Uczelnie i szkoły wyższe realizują również wiele projektów miękkich skierowanych do swoich studentów, w ramach których możliwe są wymiany i spotkania międzynarodowe, warsztaty międzykulturowe czy np. turnieje czy debaty oksfordzkie. Udział we wszystkich tego typu działaniach sprawia, iż się rozwijamy i nasze kompetencje miękkie znacząco rosną, a zarazem zwiększa się nasza pewność siebie i otwartość na świat.
- Kompetencje na rynku pracy – podsumowanie
W czasach bardzo szybkiego postępu technologicznego, przemian społecznych i daleko idącej cyfryzacji, konieczne jest nieustanne rozwijanie kompetencji w obszarze wiedzy, umiejętności i postaw, a zwłaszcza kompetencji społecznych. Umiejętności i kwalifikacje, które posiadali nasi poprzednicy na rynku pracy w ubiegłym wieku nie są już wystarczające, a rynek pracy ciągle się zmienia i ewoluuje. Znikają pewne zawody, a inne zostają wyparte przez nowe technologie, jednak kompetencje pracowników na rynku pracy są coraz bardziej cenione. Aktualna sytuacja na rynku pracy wymusza na nas stałe kształcenie się i doskonalenie, a pracodawcy oczekują pracowników kompletnych, którzy posiadają zarówno wiedzę, umiejętności jak i właściwe postawy. W obecnej sytuacji sama znajomość technologii
i nabyte umiejętności zawodowe to o wiele za mało, pracodawcy oczekują od nas kreatywności, asertywności, samodzielnego myślenia, analizowania i wyciągania wniosków, które pomogą podjąć trafną decyzję w krótkim czasie, a to podstawa skutecznego działania. Jedną z bardziej istotnych kompetencji na rynku pracy jest w tym momencie umiejętność pracy zespołowej i bycia liderem, tylko poprzez udział w różnego typu projektach i przedsięwzięciach możemy zdobyć taką wiedzę i umiejętności. Działalność w organizacjach pozarządowych, młodzieżowych czy wolontariat zbliżają nas do ludzi, uczą różnych metod komunikacji i pozwalają nam posiąść takie kompetencje, które doceniają współcześni pracodawcy. Pamiętajmy, że nauka nie kończy się wraz z ostatnim rokiem szkoły czy studiów, a dopiero wtedy się rozpoczyna. Chcąc jak najlepiej wykonywać swoją pracę i osiągnąć sukces zawodowy w obecnej sytuacji na rynku pracy, trzeba nastawić się na ciągłe kształcenie i to nie tylko w kwestii zawodowej, ale również społecznej. Kompetencje społeczne, choć bywają czasami bagatelizowane, to w dużej mierze przyczyniają się do sukcesu organizacji, zespołu, firmy i nas samych. W dzisiejszych czasach pracodawcy coraz częściej zwracają uwagę na umiejętności miękkie oraz poziom pewnej dojrzałości emocjonalnej często rozumianej jako inteligencja, bez której ciężko jest funkcjonować w zróżnicowanym zespole i w firmie.
- Pamiętajcie!
- Dbajmy o ciągły rozwój, aby stać się jeszcze bardziej atrakcyjnym na rynku pracy!
[1] eng. skills – umiejętności
[2] eng. European Skills, Competences and Occupations; europejska klasyfikacja umiejętności, kompetencji, kwalifikacji i zawodów.
[3] Program Operacyjny Wiedza Edukacja Rozwój.
[4] Erasmus+ to program Unii Europejskiej w dziedzinie edukacji, szkoleń, młodzieży i sportu na lata 2014-2020.
[5] Organizacja pozarządowa (ang. non-government organization, popularny skrót NGO) – organizacja działająca na rzecz wybranego interesu i niedziałająca w celu osiągnięcia zysku.
Bibliografia:
- Raport PFR i firmy Google -„Kompetencje Przyszłości – jak je kształtować w elastycznym ekosystemie edukacyjnym”,
- Przemysław Ziółkowski, „Wybrane kompetencje społeczne”, Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Gospodarki, Bydgoszcz 2014,
- Monika Smulewicz, artykuł pt. Trójkąt kompetencyjny, strona www.monikasmulewicz.pl
- Anna Kienig, Rozwój kompetencji Kluczowych w edukacji młodzieży gimnazjalnej, Uniwersytet w Białymstoku wyd. Libra 2012,
- Filipowicz G., Zarządzanie kompetencjami. Perspektywa firmowa i osobista, Wydawnictwo Wolters Kluwer, Warszawa 2019,
- Artykuły i materiały dot. kompetencji społecznych, strona projektu: www.aktywnie-spolecznie.kolping.pl
